Thi nhân hiện đại bi và hài

Hòa Bình
Tạp chí Sành điệu
Nguồn Chungta.com

Chuyện xưa, văn nhân thi sĩ luôn là những người nho nhã, thâm thúy, coi trọng cuộc sống tinh thần, sống bần hàn mà tinh thần thanh sạch, phong phú. Chuyện nay, nhà thơ, nhà văn chẳng thể ngậm ngùi gò lưng đạp xe trong dòng xe máy, ô tô nườm nượp trên phố, không thể bóp bụng uống nước lọc trong dòng bia tươi, rượu ngoại tuôn trào như suối, và cũng khó ăn mặc thanh bần giữa cảnh náo nhiệt phồn hoa. Thế nên hình dung về các nhà thơ, nhà văn hiện nay không dễ, nhất là trong bối cảnh lâu lắm rồi không nghe kể về huyền thoại thơ văn nào đáng giá mà thay vào đó, người ta luôn được nghe nhiều chuyện nực cười xung quanh những người cầm bút

Những tập thơ đá cuội

“Anh ơi, em tặng anh tập thơ mới!” – Đó là câu nói thường trực trên mỗi người làm thơ, khi đến dự ngày hội này, ngày kỷ niệm kia hoặc liên hoan nọ. Thi sĩ chạy theo những tấm lưng to tướng, chạm mặt những vầng trán cao cao, bắt chặt những đôi tay nồng nhiệt (giả vờ) hoặc hờ hững (thật lòng). Rất nhiều khi, người vác cây thập giá thi ca ấy vừa hấp tấp chạy theo, vừa mau mắn quay sang hỏi người bên cạnh: Bác ấy, chú ấy, anh ấy là ai nhỉ? Tên gì nhỉ? Chức vụ gì, thuộc hội nào, bạn nào ấy nhỉ?

Và những cuốn thơ mới được tung ra như vũ bão, để rồi hệt như ngàn viên đá cuội ném tọt xuống ao bèo, chẳng để lại dấu ấn gì. Nhiều người thấy khổ sở lắm, chẳng biết nên cười hay nên mếu khi mỗi năm được gửi tặng tới mấy trăm tập thơ, tập nào giấy cũng tốt, bìa hoành tráng, “trang trí” công phu, tô vẽ màu mè hay sáng tạo phá cách nhưng nếu có thời gian đọc vào phần thơ thì phải ngơ ngác đến mấy lần mà tự hỏi cái này mà gọi là thơ sao, hay mình chưa đủ tầm để hiểu?! Lâu lâu lại phải tìm cách thanh lý đống thơ (được/ bị) tặng một lần chứ nhà đâu mà chứa hết. Vì thế, sách ký tặng anh A, chú B, cô C lần lượt theo ra hàng đồng nát (mà cũng chỉ bán được cho hàng đồng nát thôi, chứ tiệm sách cũ có đem cho không cũng chẳng màng loại ấy!)

Sau một thời gian, bằng cách này hay cách khác, thi sĩ xin được số điện thoại của bác ấy/ chú ấy/ anh ấy; và gọi điện thoại lại hỏi thăm, xem bác (chú/ anh) đọc xong thơ của cháu (em) chưa? Đánh giá thế nào? Liệu có thể nhờ bác (chú/anh) giới thiệu để vào hội đợt tới không? Trăm sự nhờ vào bác (chú/anh). Nếu từ chối, nhiều bác (chú, anh) đã bị người làm thơ sùng lên mắng chửi thậm tệ, nào là trót tin cậy, mất công nhờ vả, chạy theo tặng thơ, chăm sóc nhiệt tình. Hay là bác (chú/ anh) cần bao nhiêu để cháu (em) sẵn sàng chi? Hay là tối nay cháu (em) đến tận nhà có lời thưa gửi.

Lá đơn xin ra nhập hội

Trong những kỳ hội họp, chẳng khó để thấy những gương mặt đầy… tinh thần cầu cạnh, lăng xăng tay bắt mắt mừng, thì thầm hay hồ hởi gửi gắm nhau vài tên tuổi, dăm tập sách tiến cử cho kỳ kết nạp hội viên lần này. Lưu ý nhé! Hỗ trợ nhé! Cảm ơn nhiều! Có lẽ chưa khi nào Hội Nhà văn Việt Nam lại danh giá và được người ta coi trọng, đầy “tình thương mến thương” đến vậy! Thế nên có tới hơn nửa ngàn lá đơn xin gia nhập Hội đồng chuyên môn và gây sửng sốt kinh hoàng cho tất cả những ai quan tâm. Nhiều lá đơn trong số đó thậm chí còn viết. Đơn xin ra nhap Hội. Mà đấy toàn là người tha thiết với thi ca, văn chương lắm lắm, không được vào hội thì không chừng có chuyện động trời xảy ra, bởi phấn đấu đến được “Cửa Hội” là cả nhiều chặng đường mồ hôi nước mắt, phải tận dụng bao nhiêu quan hệ, đi bao nhiêu cửa, nhờ bao nhiêu người.

Vậy liệu có thể hé (hay mở) rộng cửa cho tất cả những người có tâm nguyện thiết tha vào hội được không? Câu trả lời là nếu thế thì Hội Nhà văn sẽ có hàng vạn, hàng triệu, thậm chí hàng chục triệu hội viên. Liệu nước ta có thực sự bội thực tài năng đến thế? Hay thực chất danh xưng “nhà” nọ, “nhà” kia đó chỉ là tấm lụa đẹp bọc cho hào nhoáng cái tâm thực của những kẻ háo danh? Bởi vì đã có quá nhiều hội viên không có nổi một tác phẩm nào tử tế. và tấm thẻ hội viên (như một số nhà văn phát biểu là “ không biết để dọa ai?”) được coi như cái đích đến tự mãn và lười biếng chứ không phải điểm khởi đầu cho một hành trình cống hiến nhọc nằn và đầy kiêu hãnh.

Những cuộc cạnh tranh “mạnh” nhưng không “lành”

Lựa chọn các gương mặt để giới thiệu ra thế giới trong cuộc Hội nghị dịch thuật sắp tới, Hội đồng Thơ (Hội Nhà văn Việt Nam) định chọn 40 nhà thơ. Những người có mặt trong ban tuyển chọn đã tự nguyện loại chính họ ra khỏi danh sách “để mọi người hiểu rằng chúng tôi không tơ hào gì trong đó” như Chủ tịch Hội đồng thơ Vũ Quần Phương cho biết. Nhưng cũng chính nhà thơ này phải than thở: “Văn chương có ai lấn át được ai đâu. Nhưng có nhiều người họ đấu tranh rất buồn cười.”

Tình trạng tương tự cũng xảy ra khi bàn tới việc in Hợp Tuyển Thơ Việt Nam Thế Kỷ XX. “Chật hẹp thì anh em không vui. Nhưng nếu để vui cả làng thì tuyển tập phải lấy trên 500 tác giả vì còn những nhà thơ trước khi có Hội Nhà Văn Việt Nam. Mà sách dày như thế sợ khó bán, chất lượng và khối lượng như thế cũng khó ai bỏ công ra đọc. Băn khoăn nhiều tới nỗi, chẳng lẽ lại làm cùng lúc hai tập sách, tập quy mô rộng để người làm thơ vui và tập quy mô hẹp để người đọc thơ vui. Chỉ cần chọn thử khoảng 200 tác giả, đã có tới 2/3 hội viên không có mặt rồi. Như thế liệu có ổn không?”– vẫn ông Chủ tịch Hội Đồng Thơ (Vũ Quần Phương) này trăn trở.

Nhà thơ thường sợ người đời không hiểu mình, hoặc phải… trăm năm sau mới hiểu. Cho nên họ sợ Tuyển tập thơ Một Thế Kỷ chỉ toàn những gương mặt già nua, cũ kỹ, không thực sự đại diện cho nền thơ ca từ lâu đã chia thành nhiều dòng hướng, trường phái. Họ không muốn được hưởng vinh hoa khi đã ở trên trời. Vì thế, nhà thơ lên tiếng đòi công bằng và hợp lẽ. Nhưng thế nào là hợp lẽ? không lẽ đưa tất cả vào, cả làng cùng vui là hợp lẽ!? Dư luận về cảnh chiếu trên chiếu dưới vì thế cứ chen vào giữa bàn nhậu của các nhà thơ, nhà văn. Ban đầu là chỉ trích những người xa lạ, chê bai mắng mỏ những tên tuổi mơ hồ, rồi sau rốt thì chạm vào cơn tự ái, tức là tự yêu mình (!?) mà không cần yêu ai hết, chỉ cần bảo vệ được vẻ đẹp của thơ mình, toàn tâm toàn ý với con chữ kiểu văn mình vợ người, các nhà thơ nhà văn sẵn sàng vung chai choảng chén ném đĩa vào thẳng mặt những đồng nghiệp bạn hữu xung quanh.

Cái câu “văn học là nhân học” của cụ Maxim Gorky xưa dường như đang mai một dần giá trị khi soi chiếu vào đời sống văn chương, thi ca thời nay. Liệu có thể tạo nên một đất nước thơ ca hay không, khi không ít những người cầm bút – những người đã đang (hoặc) sẽ phấn đấu thành “nhà” nọ, “nhà” kia – đang góp phần “phơi bày” ngày một nhiều những “huyền sử” đáng xấu hổ như thế?!

—————————————
Có lần – hồi tôi còn thanh niên – đến thăm mẹ tôi – Nữ Sĩ Ngân Giang – tôi hỏi mẹ tôi: “Sao mẹ nghèo thế?”. Mẹ tôi đang đọc thơ, nghe thấy tôi hỏi vậy, bà phì cười: “Tao muốn giàu không cần đến trí thông minh”. Thật tình lúc ấy tôi chẳng hiểu gì cả. Đến bây giờ tôi hiểu thì mẹ tôi đã mất rồi. Làm thơ, hay hay dở thì cũng chỉ là sự phù hoa. Thơ hay đạt đỉnh cao của nghệ thuật, được người đời ca ngợi, chia sẻ. Thơ dở thì làm cho vui, giải tỏa xúc cảm của thi sĩ. Vậy thôi, có gì đâu mà ầm ĩ. Hồi những năm 30 của thế kỷ trước, thiếu gì người làm thơ, nhưng lưu lại tên tuổi chỉ có mấy người. Lúc ấy, hầu hết các vị thơ không để đời đều tự cáo là minh ho lao, hay ung thư sắp chết, ý muốn nói ta đây sắp không còn cả cái thân xác vật chất tầm thường, thơ ta chính là tinh túy của tâm hồn. Đại để thời nào có cách quảng cáo phù hợp với thời đại ấy. Đời nào chả thế. Đời nào chả có những kẻ háo danh thể hiện bằng cách này hay cách khác. Chấp nhận làm thơ thì chấp nhận không tiền. Vậy thôi. Đến như thơ của thi tài Ngân Giang mà còn chẳng bán được xu nào thì quên nhanh đi quý vị.
Có một “nhà thơ” phô tô mấy cuốn thơ của mình, đến một đám hội, ông tặng những người xung quanh một trong những tập thơ của ông, xong ông đề nghị họ mua giùm ông mấy cuốn còn lại giá 20. 000 đ. Chẳng ai mua cả và họ trả lại ông tập thơ ông tặng. Thật cám cảnh, tôi mua giùm ông ta một bộ, nhưng cũng chưa hề xem và bây giờ cũng chẳng biết để đâu. Làm thơ là vậy đấy. May ra thơ hay thì người đời vỗ tay, ca ngợi. Còn không thì thôi, có gì đâu mà ầm ĩ. Thơ thì không tiền đã đành, nhưng có cái chức danh thì nó chứng tỏ đẳng cấp. Bởi vậy, cứ thấy nhà thơ nào có chân, có cẳng trong hội nhà Văn là Sư Thiến tôi rất vì nể, mà chẳng cần biết thơ có hay hay không. Nếu chẳng may mà xem thấy không hay thì chắc là Thiên Sứ ngu lắm.